Trong thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc và trãi qua 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, Việt Nam có nhiều nhà tù  nổi tiếng như   nhà tù Sơn La, Hỏa Lò, Côn Đảo, Phú Quốc,  các nhà nhà lao ở Vinh, Thừa Phủ, Lao Bảo, nhà đày Buôn Ma Thuột.... . Sau khi chiến tranh kết thúc và đất nước thống nhất, chuyển mình đổi mới và hội nhập, du lịch phát triển; các nhà tù, nhà lao, nhà đày cũng là điểm đến của khá nhiều du khách trong và ngoài nước.

          Ngoài nhà tù Côn Đảo là di tích cấp quốc gia đặc biệt, đón nhiều du khách đến tham quan, thì Hỏa Lò là địa điểm thu hút nhiều du khách và vừa được kênh CNN vừa công bố, nhà tù Hỏa Lò của Việt Nam là 1 trong 5 điểm đến ghê rợn nhất ở Đông Nam Á. 4 điểm đến còn lại là  Bảo tàng Pháp y ở Bangkok (Thái Lan); Cánh đồng Chết (Campuchia); Bảo tàng Chiến tranh Penang (Malaysia); Khu tưởng niệm nạn nhân sóng thần ở Thái Lan. 

Nhà tù Hỏa Lò

           Hỏa Lò thường được gọi là nhà pha Hỏa Lò, hay Đề lao Trung ương, ngục thất Hà Nội, tên tiếng Pháp là Maison Centrale, xây dựng từ năm 1896, tại trung tâm Hà Nội, là thủ phủ của Toàn  quyền Đông Dương, khi thực dân Pháp xâm lược nước ta. Hỏa Lò có bốn khu là  A, B, C và D. Khu A và B dành cho phạm nhân đang được cứu xét, phạm nhân quan trọng hoặc những tù nhân vi phạm kỷ luật nhà tù.  Khu C giam giữ phạm nhân người Pháp hoặc người ngoại quốc. Khu D là nơi câu cấm phạm nhân bị án tử hình chờ ngày duyệt y hoặc giảm án.Hỏa Lò được thiết kế bao quanh là bức tường bằng đá, cốt thép cao 4m, dày 0,5m, được gia cố bởi hệ thống dây thép gai có dòng điện cao thế chạy qua, Bốn góc Đề lao là những tháp canh có khả năng quan sát hoạt động toàn bộ trại giam. Theo thiết kế, Hỏa Lò chỉ giam giữ khoảng 500 tù nhân, nhưng có giai đoạn nhà tù này giam giữ tới gần 2.000 tù binh.

          Nhiều thế hệ người Việt Nam đã bị giam cầm tại nhà tù này. Trong đó, có các nhà nho yêu nước tiêu biểu như Phan Bội Châu, Lương Văn Can, Dương Bá Trạc đến các vị là lãnh tụ của Đảng Cộng sản Việt Nam như  Hoàng Văn Thụ, Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Cừ, Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười v.v.  . .

          Hỏa Lò được công nhận là di tích lịch sử Cách mạng đặc biệt. Khu di tích Hỏa Lò còn khá nguyên vẹn với nhiều tư liệu và hiện vật quý, đặc biệt là chiếc máy chém được thực dân Pháp sử dụng để hành hình nhũng người phạm tội nặng chống lại chính quyền thực dân và phong kiến tay sai. Chiếc máy chém đã chặt đầu biết bao người yêu nước và chiến sỹ cách mạng, tiêu biểu như lãnh tụ cộng sản Nguyễn Đức Cảnh và người thanh niên cộng sản 17 tuổi Nguyễn Hoàng Tôn.

           Trong cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ, từ năm 1964-1973, Hỏa Lò còn được dùng để giam giữ phi công Mỹ bị ta bắn rơi Nhiều tù binh Mỹ đã gọi nhà tù dã man này bằng cái tên “Khách sạn Hà Nội Hilton”.

          Điểm tham quan này mở cửa vào các ngày trong tuần (trừ thứ hai), thu hút rất nhiều du khách, nhất là du khách người Mỹ. 

                                                     TCL (biên soạn và tổng hợp từ nhiều nguồn).