Trong khoảng vài năm trở lại đây, ngoài loại hình du lịch tâm linh tín ngưỡng, lịch sử về nguồn và văn hóa lễ hội, Sóc Trăng đã và đang triển xây dựng loại hình du lịch mới là du lịch cộng đồng trên cơ sở phát huy ưu thế về bản sắc văn hóa 3 dân tộc Kinh, Khmer, Hoa và sinh thái miệt vườn, sông nước, cù lao và biển cả. Nhiều tài liệu và trên các trang website,đa số đều thống nhất với khái niệm: “Du lịch sinh thái cộng đồng (DLSTCĐ) là loại hình du lịch do cộng đồng tổ chức, dựa vào thiên nhiên và văn hoá địa phương với mục tiêu bảo vệ môi trường. DLSTCĐ đề cao quyền làm chủ, chú ý phân bổ lợi ích rộng rãi và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng. Với khách du lịch, DLSTCĐ tạo cơ hội tìm hiểu, nâng cao nhận thức về môi trường và giao lưu văn hoá, trải nghiệm cuộc sống hàng ngày của cộng đồng”.
Theo Luật Du lịch 2017 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2018), Khoản 15 Điều 3 trong Luật có định nghĩa: “Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa của cộng đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi”.
Hiện nay, du lịch cộng đồng đang được coi là loại hình du lịch mang lại nhiều lợi ích phát triển kinh tế bền vững nhất cho bản địa. Du lịch cộng đồng không chỉ giúp người dân bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái, mà còn là dịp để bảo tồn và phát huy những nét văn hoá độc đáo của địa phương.
Tập huấn văn hóa giao tiếp tại các điểm du lịch cộng đồng
Trong phạm vi nước ta, có rất nhiều mô hình du lịch cộng đồng phát triển khá thành công ở các vùng miền núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống như ở Lào Cai, Hà Giang, Lâm Đồng v.v.. Vùng ĐBSCL có Tiền Giang, Bến Tre, Đồng Tháp, An Giang đã và đang có những hoạt động DLCĐ tích cực. Sóc Trăng, bước đầu đã có một số mô hình DLCĐ ở cồn Mỹ Phước (Kế Sách), An Thạnh 1, An Thạnh Nam ( huyện Cù Lao Dung), Hưng Phú (Mỹ Tú)... Những mô hình này đã mang lại hiệu quả thiết thực, không chỉ phát huy được thế mạnh văn hoá bản địa của các dân tộc, của vùng quê sông nước, mà còn góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của nhiều người dân địa phương.
Tuy nhiên, các chuyên gia du lịch đã đưa ra lời khuyến cáo: Muốn du lịch cộng đồng phát triển cần giữ nguyên gốc, nguyên sơ, chất phác chân thực của văn hoá bản địa, đó là giá trị cốt lõi của cộng đồng, không để đánh mất nó. Và luôn ghi nhớ rằng: “Một nền du lịch bền vững thì người dân phải được hưởng lợi từ sự phát triển du lịch của địa phương và luôn luôn phải có ý thức và hành động tốt”. Những tổ chức, cá nhân tham gia vào phát triển du lịch thì phải có trách nhiệm với xã hội, với cộng đồng.
Tỉnh Sóc Trăng có lợi thế nhiều mặt về bản sắc văn hóa của 3 dân tộc Kinh, Khmer, Hoa. Độc đáo nhất là các lễ hội, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc, ẩm thực, cảnh quan, kiến trúc… Giá trị truyền thống của những hoạt động này cần được bảo tồn và nâng cao giá trị; đồng thời phải biết rõ nhu cầu thị hiếu của du khách để có kế hoạch chuẩn bị chu đáo cho các điểm đến.
Thực tập công tác thuyết minh hướng dẫn
Trước hết xin đề xuất việc nâng cao giá trị các lễ hội, các loại hình sân khấu, ca múa nhạc, các loại nhạc cụ độc đáo của dân tộc Khmer, dân tộc Hoa của Sóc Trăng. Trong đó, có những lễ hội, nhạc cụ được công nhận lễ hội, di sản phi vật thể quốc gia như Lễ hội Ooc-om-boc- Đua ghe Ngo, nghệ thuật sân khấu Rôbăm, Dù kê, dàn nhạc ngũ âm . . . . Đây là những ưu thế mà Sóc Trăng cần phát huy, đưa vào danh sách các sản phẩm du lịch độc đáo trong loại hình du lịch cộng đồng kết hợp văn hóa nghệ thuật. Cần nghiên cứu, tạo điều kiện cho du khách tham gia hòa mình, trải nghiệm trong lễ hội, trải nghiệm dua ghe Ngo, ca múa, tìm hiểu các loại hình nghệ thuật, tham gia các điệu múa romvong, múa sa dăm . .. Nghệ thuật sân khấu Rôbăm, Dù Kê cần được trích đoạn và có phiên dịch nhiều cách để chuyển tải nội dung tới du khách. Trang phục dân tộc Khmer, dân tộc Hoa cũng là một trong những ý muốn được tham gia trải nghiệm của du khách. Các loại nhạc cụ, các điệu múa là sứ giả của giao tiếp giữa người địa phương với du khách, là tạo điều kiện mở ra cơ hội mới cho du khách thưởng thức , trải nghiệm, hòa nhập vào cộng đồng dân cư tại điểm đến.
Du khách trải nghiệm hái bầù
Công tác tổ chức, đưa các sản phẩm du lịch cộng đồng gắn với bản sắc văn hóa lễ hội, phải xuất phát từ chủ trương và quyết tâm của lãnh đạo, sự tham gia của hệ thống chính trị và nhất là cộng đồng dân cư nơi diễn ra hoạt động du lịch này. Vấn đề là phải tạo cơ chế để cộng đồng dân cư tham gia hoạt đông du lịch với các hình thức dịch vụ phù hợp và bảo tồn được giá trị truyền thống vốn có của văn hóa lễ hội hay các loại hình sân khấu, ca nhạc khác.
Bản sắc văn hóa còn thể hiện ở văn hóa chợ nổi, văn hóa sông nước miệt vườn. Chợ nổi Ngã Năm là 1 trong số ít chợ nổi còn giữ được trạng thái hoạt động gần như xưa, trong khi khá nhiều chợ nổi ở Đồng b8àng sông Cửu Long dần dần mất đi vẽ náo nhiệt của chợ sông nước ngày nào. Vùng trái cây Kế Sách, cồn Mỹ Phước, đầu cồn Cù Lao Dung vẫn có những nét phong cách riêng so với các vùng khác trong khu vực ĐBSCL. Vấn đề là tìm ra những sự khác biệt đó và khai thác đúng cách.
Để nâng cao giá trị truyền thống đối với bản sắc văn hóa thông qua nhiều hình thức, nội dung thể hiện còn phụ thuộc nhiều về chủ trương, cơ chế, chính sách, về sự đồng thuận cao của cộng đồng, trong đó vấn đề môi trường và văn hóa giao tiếp đóng vai trò hết sức quan trọng.
Như đã trình bày, không thể tổ chức du lịch sinh thái cộng đồng khi môi trường tự nhiên và xã hội không đảm bảo được các tiêu chí chung. Đó là sự trong lành, khoáng đảng, mát mẻ của thiên nhiên. Đó là ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường thật tốt, từ cộng đồng dân cư đến du khách và những tổ chức, cá nhân tham gia hoặc có liên quan đến hoạt động du lịch. Hạn chế đi đến chấm dứt sử dụng bao ni lông, các chất, các vật chứa dựng bằng nhựa. Tăng cường giữ gìn vệ sinh nguồn nước và chung quanh môi trường sinh sống, xử lý tốt nước thải, chất thải, trồng hoa kiểng, cây gây bóng mát, cây ăn trái đặc sản . . .
Môi trường xã hội có yêu cầu cao đối với hoạt đông du lịch nói chung và du lịch sinh thái cộng đồng nói riêng, trong đó văn hóa giao tiếp là một trong những cầu nối giữa địa phương với du khách. Những người trực tiếp tham gia các dịch vụ du lịch của loại hình này phải được tập huấn nghiệp vụ chuyên môn theo quy định, nhưng các đối tượng khác cũng có vai trò không kém phần quan trọng cũng cần được tập huấn, để họ hiểu và có sự đồng thuận trong hoạt động du lịch, tránh tình trạng” trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”.
Homestay Hưng Phú chú trọng tạo cảnh quan
Ngành chức năng quản lý hoạt động du lịch cần xem văn hóa giao tiếp giữ vai trò quan trọng trong thực hiện các dịch vụ du lịch. Ngay cả hướng dẫn viên là người cần thể hiện trạng thái tốt nhất trong giao tiếp, giới thiệu điểm đến hết sức nhiệt tình với du khách. Chủ nhà homestay, các điểm đến du lịch . . là những người trực tiếp đón khách tới nhà tham quan, nghỉ ngơi . .. nên cần phải có thái độ đón tiếp chu đáo, lịch sự, tôn trọng du khách. Nhà quàn lý, điều hành, chính quyền địa phương, các đoàn thể, hay người chạy xe hônda khách, người bán vé số . . cũng cần có những hiểu biết tối thiễu về văn hóa giao tiếp và vể địa phương của mình sinh sống, tránh thái độ thờ ơ, không biết gì khi được khách du lịch hỏi thăm. “Một miếng chào cao hơn mâm cổ” chính là lời dạy chí lý từ xưa của ông bà chúng ta, đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị. Thử nghĩ rằng nếu khách tới nhà, tới khu du lịch mà gương mặt chủ nhà, của giám đốc, tổng giám đốc hay trưởng phòng nghiêm khắc hay khó chịu, hoặc la lối, quát nạt con cháu, nhân viên hay môi trường chung quanh đầy rác, ruồi muỗi, chuột bọ . . . thì đó là những điểm trừ trong cách nhìn của du khách. Và chúng ta ít có hy vọng những du khách sẽ quay lại lần nữa với chúng ta.
Hiện nay, đối với Sóc Trăng, cần tăng cường nhiều hơn chất lượng giới thiệu các giá trị của bản sắc văn hóa điểm đến trên cơ sở tiếp cận tiến bộ của khoa học kỹ thuật, của công nghệ hiện đại; nhưng sự mộc mạc, chân thành, tế nhị, tiếp xúc ân cần chu đáo vẫn luôn có sức mạnh riêng thu hút du khách mọi miền, cả du khách quốc tế đến với vùng đất Sóc Trăng./.
Trịnh Công Lý
