Sóc Trăng, một địa danh Nam Bộ nổi tiếng có sông dài, biển lớn, những cánh rừng bạt ngàn, đồng ruộng bao la cò bay thẳng cánh, nguồn sản vật có sẵn phong phú về chủng loại, dồi dào trữ lượng. Ngoài lương thực thực phẩm dành làm bữa ăn chính để no bụng hàng ngày, người dân địa phương còn chế biến nhiều loại bánh dân gian theo công thức nấu luộc, hấp, xào, chiên, ngào rang, nướng… để ăn chơi làm quà biếu, tiếp khách hay trong dịp cúng lễ Tết như: bánh tét, bánh ít, bánh lá dừa, bánh đúc, bánh da lợn, bánh củ cải, bánh ống, bánh bầu, bánh khọt, bánh xèo, bánh gừng, bánh chuối nướng nếp, bánh kẹp, bánh khoai mì, bánh cam, bánh còng…

Bánh bông lúa Sóc Trăng - Huy chương Bạc tại Lễ hội Bánh Dân gian Nam Bộ lần thứ IX tại Cần Thơ năm 2022

        Với sự đa dạng loại hình, bánh dân gian đã tô điểm cho đời sống người lao động thêm nhiều màu sắc. Loại bánh nào cũng được người người, nhà nhà mến chuộng, học hỏi cách thức làm. Từ khi nào trong dân gian đã sáng tạo ra nhiều câu ca dao, điệu lý, bài vè để ca tụng, tán thưởng hình dáng tên gọi của từng chiếc bánh.

Nghe vẽ nghe ve nghe vè cái bánh/Không hề sợ lạnh là bánh ít trần/Mình nó trợt trơn ấy là bánh ướt/Chưa ăn giấu trước, đó là bánh cam/Bột mỡ nghệ hành bánh xèo bánh khọt /Hai mà như một, bánh đúc đậu xanh/Ăn hốt uống nhanh tên  là bánh ú…

        Trong vô số các loại bánh vừa nêu thì bánh đúc được đi vào thơ ca văn học nhiều nhất.

        “Bánh đúc mà đổ ra sàng/Thuận em em bán, thuận chàng chàng mua”; hay “Mấy đời bánh đúc có xương/ mấy đời mẹ ghẻ mà thương con chồng”.

        Ngày nay bánh đúc trở thành món ăn vặt của dân Nam Bộ nói chung, tỉnh Sóc Trăng nói riêng. Mọi người có cách chế biến nêm nếm khác nhau, đủ loại; nào bánh đúc khoai môn, bánh đúc đậu phộng, bánh đúc bắp, bánh đúc dừa, hay như bánh đúc đậu xanh còn có tên gọi khác là bánh bông lúa, bánh bà lúa, bánh lá lúa.

        Phảng phất hương vị quê mùa/Bánh đúc bông lúa chan nước cốt dừa khó quên.

        Ở quê tôi bánh đúc bông lúa thường được làm vào dịp Tết Hạ Nguyên hay còn được gọi là Lễ Mừng Lúa Mới được tổ chức vào ngày 15/10 Âm lịch hàng năm để dâng cúng thần Nông. Khi đó công việc đồng áng tạm ngừng, rơm đầy ruộng, lúa đầy bồ, người nông dân vui mừng cảm ơn Phật trời, tổ tiên gia hộ cho mưa gió thuận hòa để mùa màng bội thu, đồng thời cầu cho gia đạo bình an, cầu siêu cho người đã khuất.

        Bánh bông lúa thường làm bằng bột gạo được xay và nặn thành những chiếc bánh dài mềm dẻo mịn, trắng nõn cuộn tròn bên trong thấp thoáng lấm chấm hạt đậu xanh láng mượt, bên cạnh là chén nước cốt dừa, dầu hành thơm phức như thách thức gọi mời thực khách.

        Bột gạo bột năng, đường muối nước cốt dừa tỷ lệ phù hợp cùng hòa tan trong nước để yên 30 phút cho bột nở. Đậu xanh sau khi hấp chín trộn vào hỗn hợp bột đã nở, bắc chảo lên vặn lửa to, khuấy đều cho đến khi bột trong chảo bắt đầu sánh lại thì vặn nhỏ lửa tiếp tục khuấy đều. Khi bột trong chảo vón thành khối và không còn dính vào chảo nữa thì tắt bếp và để nguội.

        Lấy một ít dầu thoa lên tay. Sau đó, lấy một lượng bột vừa đủ rồi nặn thành những thanh dài với độ dài tùy thích. Cứ tiếp tục nặn như thế cho đến khi hết phần bột bánh.

        Bắc nồi lên bếp, thoa một lớp dầu mỏng lên trên khay hấp, lần lượt xếp tất cả những thanh bánh đúc đã tạo hình vào nồi hấp và tiến hành hấp từ 12 - 15 phút trên lửa vừa. Sau đó, vớt bánh ra và cho ra dĩa.

        Hỗn hợp nước cốt dừa pha bột gạo cho sánh lại nêm tý muối đường, vani. Hỗn hợp mỡ hành gồm có muối hành lá dầu mè.

        Mặc dù là bánh chay nhưng rất ngon. Khi thưởng thức, bạn sẽ bị mê hoặc bởi hương thơm của dầu mè, dầu hành, vị ngọt thơm bùi đậu xanh, bánh đậm đà của gia vị muối, đường, vị béo ngậy của nước cốt dừa.

        Bánh bông lúa được chế biến vừa mang đặc điểm truyền thống dân dã, bình dị phù hợp vùng đất địa lý, những gì thiên nhiên ban tặng vừa thể hiện sự sáng tạo, chất chứa nhiều công sức, tấm lòng của người làm.

        Người lưu giữ cách chế biến và quảng bá bánh dân gian đến thực khách, được mọi người trân trọng gọi tên nghệ nhân. Tiêu biểu ở Sóc Trăng có các nghệ nhân làm bánh ống Thạch Thị Thanh Sang, Triệu Sa Đa đạt huy chương vàng bánh ống tại Lễ hội Bánh Dân gian Nam Bộ năm 2017; nghệ nhân Huỳnh Ngọc Lan đạt huy chương bạc cốm dẹp và huy chương vàng bánh bánh bầu năm 2018, huy chương bạc bánh củ cải năm 2019. Vào năm 2022 tại Hội thi Bánh Dân gian Nam Bộ lần thứ IX tổ chức ở Cần Thơ, bánh bông lúa của nghệ nhân Lý Mỹ Khánh của Sóc Trăng đã vinh dự được ban tổ chức trao tặng huy chương bạc.  

        Có thể nói trải qua một thời gian dài cùng nhau chung sống, sinh hoạt, lao động, giao thoa văn hóa, với tính cách cởi mở, tâm hồn phóng khoáng cộng với sự chăm chỉ đảm đang khéo léo của mình, ba dân tộc Kinh, Khmer, Hoa Sóc Trăng đã biến tấu công thức làm các loại bánh dân gian trở nên đa dạng mẫu mã, hội đủ các yếu tố sắc hương, vị. Hàng trăm các loại bánh trong gian bếp của các bà nội trợ nơi thôn quê dân dã khi xưa, ngày nay hàng năm đều có mặt trong các dịp lễ, hội chợ, liên hoan ẩm thực khu vực, quốc gia, quốc tế.

        Bánh dân gian Sóc Trăng ngày xuất hiện càng nhiều thêm với diện mạo tinh tươm sang trọng hơn, sánh đôi cùng nhiều tỉnh bạn trong không gian môi trường hoàn toàn mới, ghi ấn tượng độc đáo và thú vị trong lòng du khách gần xa./.

                   Ngọc Nhân